Mae Rabies Encephalitis yn glefyd firaol milheintiol angheuol a drosglwyddir i bobl naill ai gan anifeiliaid domestig fel cŵn a chathod neu gan anifeiliaid gwyllt fel ystlumod. Ers 1946, mae 'na wedi bod 26 cases o Rabies yn y D.U., pob un yn imported. Galla rhai ymladd bod yn bron amhosib i gael Rabies yn y wlad yma, sy’n gywir ond mae’r ond mae difrifoldeb a difrifoldeb y firws hwn yn dangos pwysigrwydd dysgu amdano. Mae haint firws y cynddaredd, waeth beth fo'r amrywiad neu'r gronfa anifeiliaid, yn angheuol mewn dros 99% o achosion, gan ei wneud yn un o afiechydon mwyaf marwol y byd. Nid oes triniaeth unwaith y bydd arwyddion neu symptomau'r afiechyd yn dechrau, ac mae'r afiechyd yn angheuol mewn pobl ac anifeiliaid o fewn 1-2 wythnos i ddechrau'r symptom. Pe bai rhywun heb addysg am y cynddaredd, gallai gael ei heintio gan anifail tra ar wyliau a'i anwybyddu. Erbyn iddyn nhw ddangos unrhyw symptomau, nhw wedi marw. Efallai nad yw'n gymaint o broblem yn y Deyrnas Unedig, ond mae'r Cynddaredd yn broblem fyd-eang. Fe'i gwelir ym mhob cyfandir heblaw Antartica ac amcangyfrifir bod 59 000 o achosion bob blwyddyn. Os byddwch chi'n ymweld ag unrhyw un o'r gwledydd mewn coch isod mae gennych chi siawns o gael eich heintio a'r Cynddaredd, ac mae eich goroesiad yn dibynnu ar ba mor addysgedig ydych chi am y clefyd.

Dyma blog sy'n trafod fy meddyliau am Rabies yn y DU yn berffaith

Dyma restr o bob gwlad yn nhrefn yr wyddor ar ba mor uchel yw'r risg o'r Cynddaredd o cwn.

Mae dileu'r Cynddaredd fel firws nad yw'n broblem eang yn beth anghyfrifol i'w wneud. Cafodd 26 o bobol yn y Deyrnas Unedig eu lladd gan salwch erchyll, gwanychol. Mae marwolaeth yn digwydd ar ol ychydig ddyddiau oherwydd arestiad cardio-anadlol ond mae'r cynddaredd paralytig, sy'n cyfrif am tua 20% o gyfanswm yr achosion dynol, yn rhedeg cwrs llai dramatig ac fel arfer yn hirach na'r ffurf gynddeiriog. Mae cyhyrau'n cael eu parlysu'n raddol, gan ddechrau ar safle'r brathiad neu'r crafu. Mae coma yn datblygu'n araf ac yn y pen draw, mae marwolaeth yn digwydd. Mae ffurf barlysol y cynddaredd yn aml yn cael ei chamddiagnosio, gan gyfrannu at dangofnodi'r clefyd. Pe bai mwy o bobl yn cael eu haddysgu am y clefyd, gallai'r amcangyfrif o 60,000 o bobl sy'n marw bob blwyddyn oroesi. Yn anffodus, nid yw'n cael ei addysgu mewn ysgolion. Pan siarad am y pwnc, dwedodd ffrind wrth mi "Nid yw'r gynddaredd wedi bod yn broblem ers oes Fictoria". Nid yw hyn yn fai arno, mae'n ganlyniad i'r pwnc yn cael ei esgeuluso a brwsio i ffwrdd fel "Mater Trydydd Byd". Mae e yn fater trydydd byd efo 95% o achosion yn digwydd yn Affrica ac Asia gyda'r mwyafrif wedi eu crynhoi yn India ond cyrhaeddodd nifer y twristiaid a gyrhaeddodd gan drigolion Prydain i India uchafbwynt o 1.6 miliwn yn 2019, cofnododd y wlad tua 1,3 miliwn o gyraeddiadau o'r DU yn 2022. Mae Rabies ddim yn jyst effeithio pobl dynol, wrth gwrs. Mae’n hefyd yn effeithio anifeiliaid. Os byddwch chi’n ddod a dy ci i rhywle fel Asia neu Africa, mae na siawns bydd ddy ci wedi ei heintio ‘da Rabies, sy’n meddwl mae angen rhoi’r ci lawr. Mae ddim o hwn yn tebygol i ddigwydd, ond mae na siawns, ac a chyda difrifoldeb y Gynddaredd, mae'n syniad gwirion i gymryd unrhyw siawns.

2. [Yr Feirws]

Mae pum cam cyffredinol o'r cynddaredd yn cael eu cydnabod mewn bodau dynol: deori, prodrome, cyfnod niwrolegol acíwt, coma, a marwolaeth (neu, yn anaml iawn, adferiad). Nid oes unrhyw gyffuriau gwrthgyrff penodol yn ddefnyddiol unwaith y bydd arwyddion neu symptomau clinigol yn datblygu. Mae'r cyfnod magu yn y cynddaredd, fel arfer 30 i 90 diwrnod ond yn amrywio o gyn lleied a 5 diwrnod i fwy na 2 flynedd ar ol y datguddiad cychwynnol, yn fwy amrywiol nag mewn unrhyw haint acíwt arall. Gall cyfnodau magu bod ychydig yn fyrrach mewn plant ac mewn unigolion sy'n cael eu brathu'n agos at y system nerfol ganolog (e.e. y pen). Mae symptomau clinigol yn cael eu nodi gyntaf yn ystod y cyfnod prodromal, sydd fel arfer yn para rhwng 2 a 10 diwrnod. Mae'r symptomau hyn yn aml yn amhenodol (malaise cyffredinol, twymyn, a blinder) neu'n awgrymu ymwneud a'r system resbiradol (dolur gwddf, peswch, a dyspnea), system gastroberfeddol (anorecsia, dysphagia, cyfog, chwydu, poen yn yr abdomen, a dolur rhydd), neu systemau nerfol canolog (cur pen, vertigo, pryder, pryder, anniddigrwydd a nerfusrwydd). Gall abnormaleddau mwy rhyfeddol (cynnwrf, photophobia, priapism, mwy o libido, anhunedd, hunllefau ac iselder) ddigwydd hefyd, gan awgrymu encephalitis, aflonyddwch seiciatrig, neu gyflyrau ymennydd. Dylai poen neu baresthesia ar safle brechiad firws, ynghyd a hanes o frathiad diweddar gan anifeiliaid, awgrymu ystyriaeth o'r cynddaredd.

Rhag ofn nad oeddech yn deall, fe'i rhoddaf mewn pwyntiau bwled;

Cyfnod incubation:

• Dyma'r amser rhwng dod i gysylltiad a'r feirws (trwy frathiad fel arfer) a dechrau'r symptomau.
• Gall y cyfnod magu amrywio ond fel arfer mae'n 1 i 3 mis, er y gall amrywio o ychydig ddyddiau i sawl blwyddyn.

Cam Prodromal

• Nodweddir y cam hwn gan symptomau amhenodol fel twymyn, cur pen, anhwylder a blinder.
• Gall fod anghysur neu boen hefyd ar safle'r brathiad.

Cam Niwrolegol Aciwt:

• Wrth i'r firws ledu ar hyd nerfau ymylol tuag at y system nerfol ganolog, mae symptomau mwy difrifol yn dod i'r amlwg.
• Gall symptomau gynnwys gorbryder, dryswch, cynnwrf, rhithweledigaethau, a deliriwm.
• Mae hydroffobia (ofn dwr) yn symptom clasurol; mae ceisio llyncu neu hyd yn oed meddwl am ddwr yfed yn gallu sbarduno pyliau o'r cyhyrau sy'n gysylltiedig a llyncu.

Cyfnod Paralytig:

• Gall y person brofi parlys, gan ddechrau fel arfer yn y cyhyrau ger safle'r brathiad.
• Yna mae parlys yn lledaenu, gan arwain at fethiant anadlol ac, yn y ddiwedd, marwolaeth.

Mae'n bwysig nodi unwaith y bydd symptomau'r cynddaredd yn ymddangos, mae'r afiechyd bron bob amser yn angheuol. Fodd bynnag, gall glanhau clwyfau ar unwaith ac yn drylwyr ar ol datguddiad posibl, ynghyd a proffylacsis ôl-amlygiad (PEP) - cyfres o frechiadau'r cynddaredd - atal symptomau rhag cychwyn os cant eu gweinyddu yn fuan ar ol dod i gysylltiad. A dyna pam ei bod yn hollbwysig cael addysg ar y clefyd, heb iechyd meddygol ar unwaith, rydych chi wedi marw. Nid oes aros i weld, nid gelli ti "cysgu fe i ffwrdd", nid oes 'na cure funud olaf. Unwaith chi'n dechrau dangos symptomau, rydych chi 'di farw.

3. [Casgliad]

Pam ddylet ti ofalu? Ti’n fyw mewn y deyrnas unedig, mae’r achos olaf o Rabies yn yr deyrnas unedig wedi ddigwydd yn 2012. Pam ddylech chi ofalu o gwbl? Mae'r ateb yn syml. Mae gwybodaeth am y cynddaredd yn hanfodol ar gyfer ymdrechion dyngarol. Gall Prydeinwyr sy'n ymwneud a chymorth rhyngwladol a phrosiectau datblygu ganfod eu hunain mewn rhanbarthau lle mae'r cynddaredd yn endemig. Mae ymwybyddiaeth yn sicrhau y gallant amddiffyn eu hunain a chyfrannu at ymdrechion iechyd cymunedol.
Mae degau o filoedd yn marw bob blwyddyn, y rhan fwyaf ohonynt yn blant. Mae Rabies yn 99.9% fatal, ond 100% preventable. Er mwyn helpu i'ch perswadio, byddaf yn cyflwyno achos myfyriwr ysgol uwchradd iau 11 oed o Ghana o Fwrdeistref Obuasi yn Ghana, heb unrhyw salwch blaenorol hysbys. Hi oedd y trydydd plentyn o deulu o bump o blant. Cyflwynodd hi hanes diwrnod o ymddygiad ymosodol, a ddatblygodd yn gyflym i ddryswch a cholli ymwybyddiaeth. Dywedodd ei rhieni fod y claf wedi cael brathiad gan gi strae ar ei choes dde 5 mlynedd cyn cyflwyno. Yn ogystal, disgrifiodd ei rhieni episodau o hydroffobia yn ystod y flwyddyn flaenorol; fodd bynnag, ni wnaethant lawer ohono gan eu bod yn ei ystyried yn ysgafn ac oherwydd ‘natur chwareus plant’. Pe bai’r rhieni hynny wedi cael mwy o addysg yn y Cynddaredd, ac wedi mynd a’u plentyn i’r ysbyty cyn gynted ag y cafodd ei brathu, ni fyddai wedi marw o fethiant cardio-anadlol o fewn munudau ar ol cyrraedd yr ysbyty.

Ond beth galla ti wneud? Ond beth allwch chi ei wneud i helpu? Yn gyntaf, gallech gefnogi elusennau fel Misson Rabies, sy'n helpu i frwydro yn erbyn y Gynddaredd ledled y byd. End Rabies Now sy'n anelu at ddod ag epidemigau clefydau trofannol sydd wedi'u hesgeuluso, gan gynnwys y gynddaredd, i ben erbyn 2030.